Γιώργος Σμαΐλης
«Ειρήνη δια της Ισχύος», «Όποιος δεν είναι μαζί μας, είναι εναντίον μας», «Θα συνεχίσουμε το έργο του Περικλή», «Για έναν Νέο Αμερικανικό Αιώνα». Οι συγκεκριμένες ρήσεις μοιάζουν ως στομφώδεις διακηρύξεις από σενάριο (αμερικανικής) ταινίας πολεμικού ή ηρωικού περιεχομένου. Διαπνεόμενες από έναν μανιχαϊστικό τρόπο σύλληψης του κόσμου, όπου το «Καλό» παλεύει το «Κακό» και μία αίσθηση πεπρωμένου επ’ ωφελεία της ανθρωπότητας, με ευκολία προκαλούν συναισθηματική φόρτιση και περιέργεια για το εσωτερικό μήνυμα.
Παρ’ όλα αυτά, τα ανωτέρω λόγια ανήκουν στους κύριους πρωταγωνιστές ενός παλαιού κύκλου πολιτικών, ακαδημαϊκών και στρατιωτικών στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, οι οποίοι έλαβαν τον χαρακτηρισμό «Νεοσυντηρητικοί» (“Neocons”, στην καθομιλουμένη). Ως μία μεθοδική και πεισματική απόπειρα επανασχεδιασμού της στρατηγικής πορείας των Η.Π.Α. στον σύγχρονο μεταψυχροπολεμικό κόσμο, οι Νεοσυντηρητικοί κρίνονται τόσο από τα λεγόμενά τους όσο και από τα αποτελέσματά τους, ιδίως στον χώρο του πολέμου. Ως εκ τούτου, αποκαλούνται και «γεράκια του πολέμου» (“war hawks”).
Πρόκειται, επί της ουσίας για μία ιστορική σχολή σκέψης πρώην αριστερών τροτσκιστών διανοουμένων που διαφώνησαν με τις μεταπολεμικές κεϋνσιανές πολιτικές των Διοικήσεων του Δημοκρατικού Κόμματος. Στη δεκαετία του 1980, οι εν λόγω ιδεολογικοί θεωρητικοί εντάχθηκαν στο Ρεπουμπλικανικό Κόμμα, όπου επιδόθηκαν σε μία προσεκτικά μελετημένη διαδικασία σταδιακής απόκτησης ενδοκομματικών ερεισμάτων και εξωκομματικών «προπυργίων επιρροής», ιδίως στον επιχειρηματικό και πανεπιστημιακό χώρο, καθώς και στα Μ.Μ.Ε. Εφαρμόζοντας, επομένως, τροτσκιστικές τακτικές εισοδισμού, υπεραμύνθηκαν της αναδιαμόρφωσης της ιδεολογικής ταυτότητας των Ρεπουμπλικάνων στην οικονομική και εξωτερική πολιτική θέσεις με μία κατ’ επίφαση υπερ-θρησκευτική πλαισίωση.
Ιδίως στο θρησκευτικό πεδίο, χειραγώγησαν τη χριστιανική αντίληψη της αλληλεγγύης και της δημόσιας δράσης έναντι του κακού με δόση βιβλικής προσμονής της θείας Σωτηρίας, ώστε να πείσουν την αμερικανική κοινή γνώμη να απεμπλακεί από τις λογικές ενός «μίζερου και απομονωμένου λαού που βολεύεται στην κοινωνική πολιτική των επιδομάτων και της διεθνούς ειρήνης» και να αναλάβει τον ρόλο του παγκόσμιου φάρου της εξαγωγής της Αμερικανικής Δημοκρατίας και την φιλελευθεροποίησης των διεθνών οικονομικών συναλλαγών. Το αποτέλεσμα, κατά τη νεοσυντηρητική σύλληψη θα ήταν η επιβεβαίωση της αμερικανικής ηγεσίας και των δημοκρατικών αρχών διακυβέρνησης, όπως τις διατράνωσε το 1919 ο W. Wilsonστα πλαίσια της ιδεαλιστικής «Ηθικής Μοναδικότητας της Αμερικανικής Ζωής».
Όπως γίνεται φανερό, η συγκεκριμένη ομάδα επηρεάστηκε από διάφορα ιδεολογικά και εμπειρικά γεγονότα, ενώ κατόρθωσε να συγκολλήσει την ιδεολογία της με τα συμφέροντα των αναδυόμενων τμημάτων του διεθνοποιημένου επιχειρηματικού κεφαλαίου, το οποίο ευνοούσε δημόσιες τοποθετήσεις και «μαλάξεις» υπέρ μίας απομάκρυνσης του κράτους από την οικονομία και ενός πιο δυναμικού ρόλου της Αμερικής στα παγκόσμια ζητήματα. Ως εκ τούτου, τις δεκαετίες του 1960-70, εμφανίστηκαν προσωπικότητες από τον ακαδημαϊκό κόσμο φίλα προσκείμενες στη νέα οικονομική φιλοσοφία (νεοφιλελευθερισμός), όπως ο M. Friedman, αλλά και ερευνητικά κέντρα ή λέσχες με φιλο-επιχειρηματικές απόψεις και πίστη σε μία «Παγκόσμια Αμερική» με δυναμική εξωτερική πολιτική, π.χ. RAND, Trilateral Commission, Committee for Economic Development, Heritage Foundation. Οι εν λόγω νεοφιλελεύθερες και νεοσυντηρητικές φωνές συμπτύχθηκαν με τους παραδοσιοκράτες Ευαγγελικούς φονταμενταλιστές (Judeo-Christians) ενάντια στον αρχικά κεντροαριστερό φιλελευθερισμό των Δημοκρατικών.
O Ευαγγελικός πάστορας John Haage λειτούργησε ως σημαντική φωνή υπέρ των στρατιωτικών παρεμβάσεων της Αμερικής ως «χριστιανική υποχρέωση προς το Ισραήλ».
Η άνοδος του R. Reagan το 1980 στο προεδρικό αξίωμα, βρίσκει πολλούς νεοσυντηρητικούς διανοουμένους εντός του Προεδρικού Γραφείου (Executive Office of POTUS), στο Υπουργείο Άμυνας, Υπουργείο Εξωτερικών, Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας και Μυστικές Υπηρεσίες, αν και κατέστρωναν ήδη από τα χρόνια της Προεδρίας Carter μυστικές διαδικασίες, όπως το Committee on the Present Danger για μία άκαμπτη ανάσχεση της Ε.Σ.Σ.Δ και μία πανταχού παρούσα αμερικανική στρατιωτική και οικονομική παρουσία. Την ίδια άποψη και θέση επιρροής διατήρησαν και στη Διοίκηση G.H. Bush, ενώ επί Clinton θα πιέσουν για ενεργότερη στρατιωτική εμπλοκή προς Ανατολάς, πλην της νατοϊκής επέμβασης στην πρώην Γιουγκοσλαβία.
Γνωστή ήταν η προσπάθειά τους το 1998 μέσω του φιλοπόλεμου Project for the New American Century (PNAC) με δύο δημόσιες επιστολές προς τον Πρόεδρο Clinton, όπου υπερθεμάτιζαν μίας ανατροπής του Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ. Οι υπογράφοντες ήταν ηχηρά νεοσυντηρητικά ονόματα, που αργότερα θα ήλεγχαν τη Διοίκηση Bush εκ των έσω: F. Fukuyama, W. Kristol, D. Rumsfeld, R. Perle, P. Wolfowitz, E. Abrams, D. Faith, και J. Bolton. Οι εν λόγω επιστολές διατίθενται δημόσια στο Διαδίκτυο προς επιβεβαίωση των γραφομένων.
Η δεκαετία του 2000 θα αποδειχθεί η περίοδος ελευθερίας αυτών των φωνών. Η Διοίκηση G. W. Bush θα στελεχωθεί από δεκάδες νεοσυντηρητικούς οι οποίοι θα ενσταλλάξουν στον ευεπηρέαστο Πρόεδρο τον «ελέω Θεού επεμβατισμό». Η 11/09/2001 θα παγώσει την Αμερική και θα ευνοήσει ένα κλίμα εκδίκησης προς τους ακραίους ισλαμιστές που, κατά την τότε κυρίαρχη άποψη της Κυβέρνησης και των Μ.Μ.Ε, προστατεύονταν από το Αφγανιστάν και το Ιράκ. Ταυτόχρονα, το ισραηλινό λόμπι των Η.Π.Α. πίεζε στο Πανεπιστήμιο, τα Μ.Μ.Ε. και το Κογκρέσο για στρατιωτική υπεράσπιση και του Κράτους του Ισραήλ ελέω Βίβλου. Άλλωστε, μνημειώδης είναι η προσπάθεια πειθούς με βιβλικά επιχειρήματα του Γάλλου Προέδρου Chirac από τον Προέδρο Bush για τους «Γωγ και Μαγώγ»!
Ο Πρόεδρος Bush, κατά τη διάρκεια επίσκεψης σε σχολείο στη Σαρασότα, ενημερώνεται από τον Προσωπάρχη του Λευκού Οίκου Α. Card για το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους, REUTERS.
Ο Bush και το νεοσυντηρητικό του επιτελείο θα αναλάβουν μία «χριστιανική» σταυροφορία για την επέκταση της «δημοκρατίας», βασισμένοι στη δημοσίευση του σχεδίου αναμόρφωσης για την Ευρύτερη Μέση Ανατολή (Greater Middle EastInitiative). Το εν λόγω αμερικανικό σχέδιο που υποστηρίχθηκε και από αριστερούς φιλελεύθερους στο Δημοκρατικό Κόμμα, προέβλεπε τον σχηματισμό και δράση οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών στις χώρες της Μέσης Ανατολής, σε συνεργασία με επιχειρηματικούς φορείς της Ευρώπης και των αραβικών χωρών, προκειμένου να προωθήσουν τη δημοκρατία και τις δυτικές αξίες.
Οι Η.Π.Α., ωστόσο, δεν κατάφεραν να κινητοποιήσουν όλες τις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες υπέρ του σχεδίου τους, διότι συνειδητοποίησαν τη σίγουρη απροθυμία των πετρελαιοπαραγωγών αραβικών χωρών. Μόνο η Βρετανία υπό τον T. Blair θα συμπαρασταθεί στρατιωτικά στον Πόλεμο κατά της Τρομοκρατίας, όπως αποκλήθηκε. Με την επίκληση του κινδύνου της εθνικής ασφάλειας, η Διοίκηση προώθησε ένα γιγάντιο πρόγραμμα μαζικής παρακολούθησης (“STELLAR WIND”) βάσει μίας αυστηρής αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας εις βάρος των συνταγματικών ελευθεριών των πολιτών (“PATRIOT Act”). Άξιο αναφοράς είναι υψηλή διακομματική συναίνεση με την οποία θεσπίστηκε η εν λόγω νομοθεσία (συγκεκριμένα Βουλή: 357 υπέρ, 66 κατά, Γερουσία: 99 υπέρ, 1 κατά).
Ο προτεινόμενος χάρτης για την Ευρύτερη Μέση Ανατολή επί Διοίκησης Bush, (2020), Quora.
Αφού κατέστρεψαν τα αντιαμερικανικά καθεστώτα του Αφγανιστάν και του Ιράκ, σειρά είχε η Συρία και το Ιράν, . Ωστόσο, αυτή η γεωστρατηγική εξίσωση ήταν αδύνατη, καθότι δεν υπολογίστηκε η αναδυόμενη ισχύς του πάλαι ποτέ εχθρού, της Ρωσίας. Η Πουτινική Ρωσία, πλέον, θα διαδραμάτιζε κομβικό ρόλο στη διεθνή σκακιέρα σε όλα τα σημεία της Ευρασίας, όπως φάνηκε στην περίπτωση του συριακού εμφυλίου πολέμου το 2015. Επομένως, κρίθηκε αναγκαίος ο περιορισμός της διεθνούς δύναμής της, για την επιτυχή ευόδωση των αμερικανικών συμφερόντων στον 21ο αιώνα, γεωπολιτική επιλογή που φαίνεται να ακολουθείται από όλους τους Προέδρους μετά τον Bush, πλην της περιόδου Trump 2017-2021.
Οι νεοσυντηρητικοί, μετά τον Bush, πλαισίωσαν τη Διοίκηση Obama και πολύ περισσότερο την Υπουργό Εξωτερικών του και, μετέπειτα, υποψήφια Πρόεδρο, Hilary Clinton. Ο Robert Kagan, εξέχων νεοσυντηρητικός Ρεπουμπλικάνος διανοητής, έγινε προσωπικός της σύμβουλος, ενώ η σύζυγός του, η Δημοκρατική Victoria Nuland. Θα υπηρετήσει ως Βοηθός Υπουργός Εξωτερικών του Obama και σήμερα Υφυπουργός Εξωτερικών του Biden. Οι νεοσυντηρητικοί με του νεοφιλεύθερους του Δημοκρατικού Κόμματος σχημάτισαν συμμαχία ενάντια στον Trump που τον θεωρούσαν υποχείριο της Ρωσίας (Alliance forSecuring Democracy), ενώ κάποιοι υποστήριξαν μέσω συλλόγων και την εφαρμογή της κλιματικής ατζέντας βάσει Συμφωνίας των Παρισίων (RepublicEN που συνεργάστηκαν με το Climate Leadreship Council). Τα παρακάτω διαγράμματα μαρτυρούν τις διασυνδέσεις των Διοικήσεων Bush και Obama.
Overview of policy planning networks (before assuming office in the Clinton, Bush and Obama administrations
Policy planning network Bush
Policy planning network Obama
Συμπερασματικά, η Εξωτερική Πολιτική των Η.Π.Α. δεν είναι μία απλή υπόθεση με απλό ορθολογισμό, απλά αιτήματα και απλές διαδικασίες. Κομβικές μεταβλητές αποτελούν, επίσης, οι γραφειοκρατικές ομάδες, τα ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματα, οι επιχειρηματικοί όμιλοι, οι επίσημοι πολιτικοί θεσμοί, αλλά στην τελική, η ίδια η εσωτερική δομή και ψυχοσύνθεση των ατομικών δρώντων επιρροής. Αυτό το δυναμικό αρχιπέλαγος τεμνόμενων συμφερόντων χτίστηκε με αργό τρόπο στην ιστορική του πορεία, αλλά διατηρεί την ισχύ του, όπως φαίνεται στις σημερινές ενδο-αμερικανικές και παγκόσμιες ακραία ρευστές εξελίξεις του 2024.
