Οι Ηνωμένες Πολιτείες ενισχύουν τη διπλωματική και στρατιωτική τους παρουσία στη Μέση Ανατολή, αναπροσαρμόζοντας τις περιφερειακές τους συμμαχίες και παρακάμπτοντας σταδιακά την Τουρκία από σημαντικές διαπραγματεύσεις και πρωτοβουλίες.
Ο Υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάρκο Ρούμπιο, ηγείται διπλωματικής περιοδείας στην περιοχή, δίνοντας προτεραιότητα σε Ισραήλ, Σαουδική Αραβία και τις χώρες του Κόλπου. Παράλληλα, επιβλέπει την επέκταση του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας – Μέσης Ανατολής – Ευρώπης (IMEC) και τις ειρηνευτικές συνομιλίες Ρωσίας – Ουκρανίας στο Ριάντ.
Η Τουρκία, η οποία στο παρελθόν είχε κεντρικό ρόλο τόσο σε θέματα ασφάλειας όσο και διαμεσολάβησης, φαίνεται πλέον να έχει αποκλειστεί από τις διαδικασίες.
Η ατζέντα του Ρούμπιο επικεντρώνεται σε τρεις βασικούς άξονες:
- Διαμεσολάβηση στις συνομιλίες Ρωσίας – Ουκρανίας στη Σαουδική Αραβία, ρόλος που προηγουμένως ανήκε στην Τουρκία.
- Προώθηση του IMEC, που παρακάμπτει την Τουρκία υπέρ της Σαουδικής Αραβίας, του Ισραήλ και της Αιγύπτου.
- Ενίσχυση των αμερικανοϊσραηλινών σχέσεων, με έμφαση στην ασφάλεια και την ανοικοδόμηση της Γάζας.
Παρά τη στρατηγική θέση της Τουρκίας ως μοναδικού μέλους του ΝΑΤΟ στη Μέση Ανατολή, ο Ρούμπιο δεν έχει προγραμματίσει επίσκεψη στην Άγκυρα, κάτι που θεωρείται σκόπιμη παράβλεψη εν μέσω της επιδεινούμενης σχέσης μεταξύ ΗΠΑ και Τουρκίας.
Οι Ειρηνευτικές Διαπραγματεύσεις Ρωσίας – Ουκρανίας
Οι Ηνωμένες Πολιτείες πλέον προτιμούν τη Σαουδική Αραβία ως βασικό διαμεσολαβητή στις γεωπολιτικές κρίσεις, παραμερίζοντας την Τουρκία. Αυτό κατέστη σαφές όταν οι ειρηνευτικές συνομιλίες Ρωσίας – Ουκρανίας μεταφέρθηκαν στο Ριάντ, αφαιρώντας από την Άγκυρα τον ρόλο του διπλωματικού διαμεσολαβητή.
Ο Ρούμπιο έφτασε στη Σαουδική Αραβία για να ηγηθεί των υψηλού επιπέδου διαπραγματεύσεων μεταξύ Ρώσων και Αμερικανών αξιωματούχων, με σκοπό να τερματιστεί ο πόλεμος στην Ουκρανία. Οι συνομιλίες έρχονται μετά από άμεση τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τραμπ και του Ρώσου Προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν, κατά την οποία ο Τραμπ παρότρυνε το Κρεμλίνο να ξεκινήσει επίσημες διαπραγματεύσεις.
Αυτή είναι η πρώτη σημαντική διπλωματική επαφή ΗΠΑ – Ρωσίας εδώ και χρόνια, ενδεχομένως ανοίγοντας τον δρόμο για μια μελλοντική σύνοδο κορυφής Τραμπ – Πούτιν.
Η ρωσική πλευρά εκπροσωπείται από τον Υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ και τον σύμβουλο του Κρεμλίνου Γιούρι Ουσάκοφ, ενώ οι ΗΠΑ εκπροσωπούνται από τον Ρούμπιο, τον Σύμβουλο Εθνικής Ασφαλείας Μάικ Γουόλτζ και τον Ειδικό Απεσταλμένο των ΗΠΑ για τη Μέση Ανατολή, Στιβ Γουίτκοφ.
Η επιλογή της Σαουδικής Αραβίας αντί της Τουρκίας ως οικοδεσπότη των συνομιλιών είναι σημαντική γεωπολιτική μετατόπιση. Ενώ η κυβέρνηση Μπάιντεν συνεργαζόταν στενά με την Άγκυρα, η κυβέρνηση Τραμπ δίνει πλέον προτεραιότητα στο Ριάντ.
Ο Νέος Οικονομικός Διάδρομος IMEC και η Απομόνωση της Τουρκίας
Οι ΗΠΑ και η Ινδία επιταχύνουν την ανάπτυξη του Οικονομικού Διαδρόμου Ινδίας – Μέσης Ανατολής – Ευρώπης (IMEC), μιας εμπορικής διαδρομής που στοχεύει να ανταγωνιστεί τον «Νέο Δρόμο του Μεταξιού» της Κίνας.
Η Τουρκία αποκλείστηκε από το IMEC, παρά τις συνεχείς πιέσεις της Άγκυρας για ένταξή της. Αντίθετα, η διαδρομή περιλαμβάνει Ινδία, Σαουδική Αραβία, Ισραήλ, Αίγυπτο και Κύπρο.
Η Τουρκία είχε προσπαθήσει να ενταχθεί ως βασικός κόμβος διέλευσης, αλλά η κυβέρνηση Τραμπ προτίμησε να ενισχύσει τη Σαουδική Αραβία και το Ισραήλ, θεωρώντας τα πιο αξιόπιστους οικονομικούς εταίρους.
Ο Πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, έχει προτείνει έναν εναλλακτικό διάδρομο μέσω Ιράκ, αλλά η βιωσιμότητά του παραμένει αβέβαιη. Η αποκλεισμός της Τουρκίας από το IMEC την απομονώνει γεωπολιτικά και οικονομικά από τη στρατηγική της Ουάσιγκτον στη Μέση Ανατολή.
Ένας ανώτερος Αμερικανός αξιωματούχος δήλωσε στην Middle East Eye:
«Η Τουρκία είναι σύμμαχος του ΝΑΤΟ, αλλά οι πρόσφατες γεωπολιτικές αλλαγές σημαίνουν ότι η προτεραιότητά μας είναι η ενίσχυση απευθείας εμπορικών διαδρόμων με αξιόπιστους εταίρους.»
Το Σχέδιο της Ουάσιγκτον για τη Γάζα
Κατά τη διάρκεια της περιοδείας του στη Μέση Ανατολή, ο Ρούμπιο συζήτησε με τον Ισραηλινό Πρωθυπουργό, Μπενιαμίν Νετανιάχου, σχετικά με την ασφάλεια και την ανοικοδόμηση της Γάζας.
Η νέα αμερικανική διοίκηση έχει προτείνει ένα αμφιλεγόμενο σχέδιο που περιλαμβάνει την ανάπτυξη της Γάζας ως “Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής” και την μετεγκατάσταση πάνω από δύο εκατομμυρίων Παλαιστινίων σε γειτονικά αραβικά κράτη.
Το σχέδιο έχει καταδικαστεί ως αναγκαστικός εκτοπισμός και έχει απορριφθεί από Αίγυπτο, Ιορδανία και χώρες του Κόλπου.
Η The Guardian ανέφερε ότι Αμερικανοί αξιωματούχοι πιστεύουν πως η ανοικοδόμηση θα μπορούσε να σταθεροποιήσει την περιοχή, αλλά επικριτές προειδοποιούν ότι μπορεί να εντείνει τις εντάσεις Ισραήλ – αραβικών κρατών. Παράλληλα, ο Τραμπ ήρε τους περιορισμούς στις πωλήσεις όπλων προς το Ισραήλ, κλιμακώνοντας την κατάσταση.
