Του Θανάση Βασιλακόπουλου
Στη σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ, το τριήμερο 9 με 11 Ιουλίου στην Ουάσιγκτον, ιστορικής σημασίας τοποθεσία, η Συμμαχία γιόρτασε τα 75α γενέθλιας της. Ήταν 4 Απρίλιου του 1949 όταν υπεγράφη η Βορειοατλαντική Συνθήκη μεταξύ Γαλλίας, Βελγίου, Λουξεμβούργου, Ολλανδίας, Ηνωμένου Βασιλείου, Νορβηγίας, Δανίας, Ιταλίας, Πορτογαλίας, Ισλανδίας, Καναδά και Ηνωμένων Πολιτειών. Εκ τότε η Συμμαχία έχει διευρυνθεί σε σημαντικό βαθμό φτάνοντας σήμερα να αριθμεί 32 κράτη-μέλη. Από την ίδρυση της, η συνθήκη, όπως αποτυπώθηκε, επέτρεψε στο ΝΑΤΟ να είναι ευέλικτο ανταποκρινόμενο στις εξελίξεις των καιρών. Από τη δεκαετία του 50’ ως ένας καθαρά αμυντικός οργανισμός και του 60’ ως ένα πολιτικό μέσο κατευνασμού, στη δεκαετία του 90’ ως ένα εργαλείο σταθεροποίησης της Ανατολικής Ευρώπης και της Μέσης Ανατολής μέχρι τη σήμερον ημέρα ως πάροχος παγκόσμιας ασφάλειας, το ΝΑΤΟ είναι επιφορτισμένο με την άμυνα και την ασφάλεια του δυτικού κόσμου.
Στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου το ΝΑΤΟ αποτέλεσε πυλώνα ανάσχεσης της σοβιετικής απειλής. Η πτώση του Τείχους του Βερολίνου και η αποσύνθεση της Σοβιετικής Ένωσης δημιούργησαν την ανάγκη για την υιοθέτηση μιας νέας μεταψυχροπολεμικής ταυτότητας από πλευράς του ΝΑΤΟ. Η νέα αυτή προσέγγιση περιελάβανε τη διασφάλιση της διεθνούς ειρήνης, καθώς και τον σεβασμό των δημοκρατικών θεσμών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Για τους Αμερικανούς, που κυριαρχούσαν στη Συμμαχία, οι ΗΠΑ θα έπρεπε να είναι εκείνες που θα διέδιδαν τους κανόνες της φιλελεύθερης δημοκρατίας(Liberal Order) σε χώρες και εκτός της Συμμαχίας. Η παραπάνω επιδίωξη έφερε και τις επεμβάσεις του ΝΑΤΟ τόσο στα Δυτικά Βαλκάνια, όσο και μεταγενέστερα σε χώρες όπως το Ιράκ και το Αφγανιστάν, ενέργειες οι οποίες δημιούργησαν και αρκετές τριβές εντός της Συμμαχίας.
Οι αναδυόμενες προκλήσεις ασφαλείας του 21ου αιώνα καλούσαν το ΝΑΤΟ να επαναπροσδιορίσει τις στρατηγικές του. Η αρχή έγινε μέσω της Συνόδου της Πράγας το 2002 όπου το ΝΑΤΟ εξέφρασε την επιτακτική ανάγκη του να προσαρμοστεί στο νέο διεθνές σύστημα και στις αναδυόμενες από αυτό απειλές. Οι κύριες απειλές ήταν η τρομοκρατία, τα όπλα μαζικής καταστροφής και τα αποτυχημένα κράτη (failed states). Το 2004 ακολούθησε η μεγάλη διεύρυνση του οργανισμού με την είσοδο επτά νέων κρατών. Δέκα χρόνια αργότερα, η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία καθώς και έξαρση της τρομοκρατίας στο όνομα του Ισλάμ (ISIS) έδωσαν ιδιαίτερο νόημα στις Συνόδους του 2014 και του 2016. Σημαντικό είναι το γεγονός πως στη Σύνοδο της Ουαλίας το 2014 το ΝΑΤΟ θέσπισε μεταξύ άλλων, το όριο 2 τοις εκατό(%) του ΑΕΠ περί των αμυντικών δαπανών για κάθε κράτος-μέλος της Συμμαχίας.
Το 2021 ακολούθησε η Σύνοδος των Βρυξελλών όπου και δημοσιεύτηκαν οι προθέσεις της Συμμαχίας με φόντο το 2030. Η ατζέντα ΝΑΤΟ 2030 όρισε ένα δεκαετές πλάνο για τις στρατηγικές της Συμμαχίας με φόντο το 2030, με βασικό ζήτημα την προάσπιση των δημοκρατικών θεσμών των δυτικών κοινωνιών.
Υπο τη σκιά της ρωσικής εισβολής στα ουκρανικά εδάφη, το ΝΑΤΟ στη Σύνοδο Κορυφής της Μαδρίτης στις 29 Ιονίου του 2022 επικύρωσε ομόφωνα το νέο Στρατηγικό Δόγμα (NATO Strategic Concept). Στο στρατηγικό αυτό δόγμα, το ΝΑΤΟ έχει τρία θεμελιώδη καθήκοντα: αποτροπή και άμυνα, πρόληψη και διαχείριση κρίσεων, και ασφάλεια δια της συνεργασίας. Ένα χρόνο αργότερα, το 2023 στο Βίλνιους της Λιθουανίας, το ρωσοουκρανικό μέτωπο μονοπώλησε εν πολύς τις συζητήσεις με τους συμμάχους, μεταξύ άλλων, να δεσμεύονται να παρέχουν την απαραίτητη οικονομική και εξοπλιστική βοήθεια στην Ουκρανία.
Φτάνοντας στο σήμερα, το ανοικτό μέτωπο της Ουκρανίας, τα γεγονότα στη Μέση Ανατολή, ο ανταγωνισμός μεταξύ Κίνας-Δύσης καθώς και ο εκλογικός πυρετός σε αρκετές κομβικές χώρες για το ΝΑΤΟ, προσδίδουν ιδιαίτερη σημασία στην Σύνοδο Κορυφής της Ουάσιγκτον. Το τριήμερο 9 με 11 Ιούλιου, οι αντιπροσωπείες των κρατών-μελών ενεπλάκησαν σε συζητήσεις επί μιας ευρείας γκάμας θεμάτων με τέσσερα να είναι τα ζητήματα όπου δόθηκε περισσότερο έμφαση. Όπως είναι αναμενόμενο, κεντρικό χαρακτήρα στη Σύνοδο κατείχε ο Ρωσοουκρανικός πόλεμος και κυρίως η περαιτέρω στήριξη των ουκρανικών δυνάμεων. Με τη συζήτηση για το νέο το πακέτο στήριξης να συγκεντρώνει τα περισσότερα βλέμματα, το ΝΑΤΟ προχώρησε στην εγκαθίδρυση της Διοίκησης Ενίσχυσης και Εκπαίδευσης της Ουκρανίας (NATO Security Assistance and Training for Ukraine (NSATU)), με στόχο τον συντονισμό της παροχής στρατιωτικού εξοπλισμού και της εκπαίδευσης των Ουκρανών. Όπως αναφέρει το ανακοινωθέν, το NSATU, που θα ενεργεί εντός συμμαχικών κρατών του πρώην Συμφώνου της Βαρσοβίας, θα υποστηρίξει το δικαίωμα της Ουκρανίας στην αυτοάμυνα, χωρίς ωστόσο να κάνει το ΝΑΤΟ μέρος της σύγκρουσης των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Ακόμα, μέσω αναλογικών συνεισφορών, οι Σύμμαχοι σκοπεύουν να παράσχουν μια ελάχιστη βασική χρηματοδότηση 40 δισεκατομμυρίων ευρώ(43 δις δολάρια) εντός του επόμενου έτους στην κυβέρνηση Ζελένσκι. Επιπλέον, οι σύμμαχοι χαιρέτησαν την απόφαση του Γενικού Γραμματέα Στόλτενμπεργκ να ορίσει ανώτατο εκπρόσωπο του ΝΑΤΟ επί Ουκρανικού εδάφους παράλληλα με την εγκαθίδρυση κέντρου επικοινωνίας ΝΑΤΟ – Ουκρανίας για περαιτέρω ανάλυση των διδαγμάτων του πεδίου καθώς και για αύξηση της συμβατότητας της Ουκρανίας με τα νατοϊκά πρότυπα. Με τον πόλεμο στην Ουκρανία να διανύει τον τρίτο χρόνο του, το ΝΑΤΟ καλεί τα μέλη του να αναλάβουν συνολικά τη χρηματοδότηση της άμυνας της Ουκρανίας σε υποχρεωτική βάση. Από το παραπάνω εξαιρείται η Ουγγαρία που αρνήθηκε να συμμετάσχεις χωρίς ωστόσο να διαταράξει την παραπάνω συμφωνία.
Όσον αφορά την ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, στη παρούσα φάση δε διαφαίνεται να υπάρχει κάποια πρόοδος, παρόλο που στη Συμμαχία δηλώνεται πως η ένταξη είναι «μη αναστρέψιμη». Αν και οι συζητήσεις ένταξης στη Βορειοατλαντική Συμμαχία έχουν ξεκινήσει από το 2008, δε φαίνεται να υπάρχει σύμπνοια μεταξύ των συμμάχων, με τις ΗΠΑ και τη Γερμανία να ζητούν από την κυβέρνηση Ζελένσκι να επιληφθεί πρωτίστως επί θεμάτων διαφθοράς και κράτους δικαίου.
Σημαντικές αυτή τη φορά είναι και οι αναφορές στο ρόλο της Κίνας και στις σχέσεις της με τη Δύση. Πιο συγκεκριμένα, η Συμμαχία ορίζοντας την Κίνα ως «κομβικό παράγοντα» για τον πόλεμο που διεξάγει η Μόσχα, καλεί τα κράτη της να υιοθετήσουν μια «Στρατηγική Ινδοειρηνικού». Το Πεκίνο σχολιάζοντας την παραπάνω δήλωση έκανε λόγω για «ρητορικές Ψυχρού Πολέμου» εκ μέρους ΝΑΤΟ. Στόχος της Συμμαχίας είναι η ένωση Ειρηνικού-Ατλαντικού και η εμβάθυνση της συνεργασίας με χώρες εταίρους της εγγύς περιφέρειας της Κίνας. Στη Σύνοδο όπως και το 2023, παραβρέθηκαν η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία, η Νότιος Κορέα και η Ιαπωνία. Μάλιστα πρόσφατα πραγματοποιήθηκαν κοινά γυμνάσια Βρετανίας, Φιλιππίνων και Ιαπωνίας, στη Νότια Σινική θάλασσα, καθώς και συνεκπαιδεύσεις των ΗΠΑ με Φιλιππίνες, Νότια Κορέα, Ιαπωνία και Αυστραλία στα νερά του Ειρηνικού. Παρόλο όμως την καχυποψία που εκφράζει το ΝΑΤΟ για την Κίνα, αναφέρθηκε πως Δύση και Κίνα θα πρέπει να συνεχίσουν τις εμπορικές επαφές τους όπου αυτό κρίνεται εφικτό.
Εκτενής αναφορά έγινε ακόμα, στον τομέα των εξοπλιστικών και στις προσπάθειες των συμμάχων να δώσουν πνοή στην εγχώρια αμυντική τους βιομηχανία. Με άμεση προτεραιότητα την παροχή πολεμικού υλικού στην Ουκρανία, οι Αρχηγοί των κρατών συμφώνησαν να εντείνουν τις ενέργειες πάνω στα εξοπλιστικά θέματα. Όπως αναφέρεται, αυτό αποσκοπεί μεταξύ άλλων στην ενίσχυση του σχεδιασμού κάθε κράτους, στη διαλειτουργικότητα μεταξύ των εκάστοτε οπλικών συστημάτων καθώς και στη διασφάλιση κρίσιμων υποδομών εφοδιασμού.
Το νεο σχέδιο βασίζεται στο Σχέδιο Δράσης Αμυντικής Παραγωγής (Defence Production Actions Plan) , που συμφωνήθηκε στο Βίλνιους τον περασμένο χρόνο.
Εκ τότε, έχουν γίνει ορισμένα σημαντικά βήματα από τους συμμάχους, στην εκπόνηση εθνικών αμυντικών στρατηγικών, στον εξορθολισμο των διαδικασιών προμηθειών τους καθώς και στις εξοπλιστικες τους επενδύσεις. Μάλιστα, στα πλαίσια των παραπάνω αλλαγών, συμφωνήθηκε η παραγωγή αντί-αεροπορικών πυραύλων stinger ύψους 700εκ ευρω.
Η Συμμαχία καλεί τα μέλη της, να προβούν στην εκπόνηση σχεδίων παραγωγής εξοπλισμών και να τα δημοσιεύουν σε μηνιαία βάση στους συμμάχους τους με σκοπό να επέλθει μεγαλύτερος συντονισμός και συνοχή μεταξύ αυτών. Σημαντικό όπως αναφέρει το ΝΑΤΟ, το γεγονός πως 23 από τα 32 συνολικά κράτη ξεπέρασαν το όριο του 2 τοις εκατό(%) επί του ΑΕΠ τους για τις αμυντικές τους δαπάνες. Πρώτη στη σχετική λίστα είναι η Πολωνία με ένα ποσοστό της τάξεως 4,15 τοις εκατό(%), ακολουθούν οι ΗΠΑ με 3,41 τοις εκατό(%). Την Ελλάδα, που βρίσκεται στη τρίτη θέση με 3.08 τοις εκατό(%), ακολουθούν Εσθονία, Φιλανδία, Σουηδία.
Τέλος, στη Σύνοδο υπήρχαν και forums σχετικά με τον Κυβερνοχώρο, τη θέση γυναίκας στο ΝΑΤΟ καθώς και την κλιματική αλλαγή.
Αξίζει να αναφερθεί η έκθεση 32 σελίδων που δημοσίευσε το ΝΑΤΟ σχετικά με το πως η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τους σχεδιασμούς των κρατών-μελών. Ο Γενικός Γραμματέας Γενς Στόλτενμπεργκ, που εισηγήθηκε της παρουσίασης, επισήμανε πως οι σφοδρές αλλαγές στο κλίμα, επηρεάζουν έντονα τις στρατιωτικές βάσεις των συμμαχικών κρατών, καθώς και δημιουργούν νέα δεδομένα στον παγκόσμιο χάρτη. Η έκθεση αναφέρει πως οι αλλαγές αυτές επηρεάζουν περισσότερο τις ναυτικές δυνάμεις σε σχέση με τις αντίστοιχες της ξηράς και του αέρα. Θυμίζουμε πως τον ερχόμενο Οκτώβριο τα καθήκοντα του Γενικού Γραμματέα του Οργανισμού, περνάνε στον επί δέκα χρόνια Πρωθυπουργό της Ολλανδίας Μαρκ Ρούτε.
Εν κατακλείδι, η Σύνοδος της Ουάσιγκτον έρχεται σε μια περίοδο όπου οι σχέσεις των “μεγάλων παικτών” δοκιμάζονται καθημερινά.
Στη γεωπολιτική σκακιέρα, εισέρχονται όλο και περισσότεροι πόλοι δημιουργώντας νέες προσκλήσεις τόσο για τα κράτη του ΝΑΤΟ μεμονωμένα, όσο και για τη Συμμαχία ευρύτερα. Ερωτήματα δημιουργούν οι πολιτικές εξελίξεις σε Αγγλία και Γαλλία καθώς και οι επερχόμενες ανακατατάξεις εντός των ΗΠΑ. Πως θα ενεργήσει ο Εργατικός νέος πρωθυπουργός της Μεγάλης Βρετανίας, Κιρ Στάρμερ;
Θα επηρεάσει άραγε την γαλλική παρουσία στο ΝΑΤΟ η κυβερνητική αστάθεια μετά το αποτέλεσμα των βουλευτικών εκλογών; Και τέλος ποια θα είναι η επομένη μέρα για το ΝΑΤΟ, εφόσον εκλεγεί στις ΗΠΑ ο ΝΑΤΟ-σκεπτικιστής Ντόναλντ Τραμπ; Το τελευταίο αποτελεί ίσως και το σημαντικότερο ερώτημα καθώς μια εκ νέου απομάκρυνση των δυο πλευρών του Ατλαντικού θα επιφέρει μια σημαντικά δυσάρεστη εξέλιξη για το δυτικό στρατόπεδο.